Οι απόκριες στην Ελλάδα

Όλοι μας κάθε χρόνο περιμένουμε να έρθουν οι μέρες των αποκριών για να "ξεφαντώσουμε" σε κάποιο καρναβάλι..Ποιες είναι οι ρίζες όμως αυτής της γιορτής και ποια τα έθιμα της; 

Η ελληνική αποκριά έχει τις ρίζες της στην αρχαία Ελλάδα. Συνδέεται µε την λατρεία του ∆ιονύσου, θεού του κρασιού και των εορτασµών. Η αγγλική λέξη «carnival» προέρχεται από το λατινικό «carnem levare» ή «carnis levamen», που σηµαίνει «διακοπή της βρώσης κρέατος». Στα ελληνικά χρησιμοποιείται η λέξη «αποκριά» και σηµαίνει ακριβώς το ίδιο.  Αυτή η δηµοφιλής παράδοση προέρχεται από τις παγανιστικές τελετουργίες των αρχαίων Ελλήνων και τις γιορτές προς τιµή του ∆ιονύσου, θεού του κρασιού και της ευθυµίας. Οι άνθρωποι µεταµφιέζονταν σε σατύρους ή φορούσαν µάσκες και ξεχύνονταν στους δρόµους και στις γειτονιές συµπεριφερόµενοι «προκλητικά» µε τολµηρές φράσεις και πράξεις. Αυτό εξυπηρετούσε το σκοπό να επιτρέπεται να εκφράζονται ελεύθερα ερωτικές σκέψεις ενώ έκρυβαν την αληθινή τους ταυτότητα πίσω από τις µάσκες.

Αυτή η παράδοση τελικά εξαπλώθηκε και σε άλλα µέρη του κόσµου µέσω της Ρωµαϊκής Αυτοκρατορίας και την ανακάλυψη του Νέου Κόσµου. Όµως, οι παγανιστικές πρακτικές ήταν τόσο βαθιά ριζωµένες που δεν καταργήθηκαν τελείως . Αργότερα, όταν εµφανίστηκε ο χριστιανισµός, αν και οι άνθρωποι σταµάτησαν να λατρεύουν τους θεούς του Ολύµπου, οι συνήθειες των Ελλήνων να µεταµφιέζονται και να γιορτάζουν στους δρόµους παρέµειναν.

Μια φορά τον χρόνο, τα καρναβάλια συµβαίνουν σε πολλές πόλεις και χωριά της χώρας µας. Στην πραγµατικότητα, η αποκριά διαρκεί τρεις εβδοµάδες, και ξεκινάει 60 µέρες πριν το Πάσχα. Ονοµάζεται Τριώδιο. Η λέξη προέρχεται από το «τρεις ωδές» που σηµαίνει οι τρεις ύµνοι που συνηθίζουµε να λέµε στην εκκλησία. Ξεκινά την πρώτη Κυριακή, που αναφέρεται στο Ευαγγέλιο του «Τελώνη και Φαρισαίου». Την δεύτερη Κυριακή , στο Ευαγγέλιο του «Ασώτου Υιού». Η τρίτη είναι της «Απόκρεω « και η τελευταία Κυριακή της αποκριάς, κατά την οποία οι εορτασµοί και οι εκδηλώσεις φτάνουν στο απόγειο τους, είναι η «Τυρινή» (τυροφάγου). Το τέλος της αποκριάς είναι την αυγή της επόµενης µέρας: η πρώτη µέρα της Σαρακοστής, που ονοµάζεται Καθαρά ∆ευτέρα. Κατά την διάρκεια αυτών των ηµερών, γιορτές και εκδηλώσεις οργανώνονται παντού και οι άνθρωποι διασκεδάζουν πολύ, και κυρίως τα παιδιά. Οι ενήλικες και τα παιδιά µεταµφιέζονται µε αστεία κουστούµια, χορεύουν, τραγουδούν και παρακολουθούν παρελάσεις καρνάβαλων καθώς και άλλες δραστηριότητες, που οργανώνονται από τους δήµους όλων σχεδόν των πόλεων της Ελλάδας.

Κατά την διάρκεια όλων αυτών έχουµε κάποια πολύ ιδιαίτερα έθιµα:

Ψυχοσάββατα Πηγαίνοντας πίσω στους αρχαίους Έλληνες, αυτή ήταν µια εποχή γιορτής για την αναµονή της άνοιξης. Παραδόξως, αυτή η γιορτή περιελάµβανε τελετουργικά αφιερωµένα και στην «νέα ζωή» (το µπουµπούκιασµα των δέντρων, των κληµάτων, των λουλουδιών, κτλ.) και στις ψυχές των νεκρών που πίστευαν ότι ανέβαιναν στον «πάνω κόσµο» περίπου την 1^η Μαρτίου. Με την ανατολή του χριστιανισµού η εκκλησία προσπάθησε να υποβιβάσει τις παγανιστικές τελετές και να τις αντικαταστήσει µε χριστιανικές πρακτικές. Για αυτό, κατά την διάρκεια αυτών των ηµερών βρίσκουµε την πρακτική ειδικών λειτουργιών και µνηµοσυνών στα τρία Ψυχοσάββατα όπου οι άνθρωποι πηγαίνουν βρασµένο σιτάρι (κόλλυβα) στην εκκλησία και τα µοιράζουν στο εκκλησίασµα µετά την λειτουργία στην µνήµη των αγαπηµένων τους. Αυτά τα Σάββατα είναι τα δύο Σάββατα πριν την «Κυριακή της Απόκρεω « και την «Κυριακή της Τυρινής» και το πρώτο Σάββατο µετά την Καθαρά ∆ευτέρα (η µέρα των Αγ. Θεοδώρων, µην ξεχάσετε αυτήν την µέρα! Υπάρχει ένα παλιό έθιµο στο οποίο µαντεύετε ποιόν θα παντρευτείτε. Βάζετε λίγο σιτάρι κάτω από το µαξιλάρι σας και προσεύχεστε στους Αγ. Θεοδώρους να σας αποκαλύψουν τον µελλοντικό σας σύζυγο στο όνειρό σας).

Η Τσικνοπέµπτη είναι µια ετήσια τελετή, της οποίας η αρχή χάνεται µέσα στους αιώνες. Είναι η µέρα που τρώγεται κρέας. Η λέξη Τσικνοπέµπτη προέρχεται από τις λέξεις «τσίκνα» (η µυρωδιά του καµένου ψηµένου κρέατος) και «Πέµπτη», και γιορτάζεται την Πέµπτη που είναι 11 µέρες πριν την Καθαρά ∆ευτέρα. Είναι µια µέρα χαράς αλλά και προετοιµασίας για τους Ελληνορθόδοξους χριστιανούς, καθώς η 40-ήµερη περίοδος της Σαρακοστής πριν το Πάσχα πλησιάζει. Σε κάποια µέρη στην Ελλάδα, ιδιαίτερα στην επαρχεία της Πελοποννήσου, την εβδοµάδα της Τσικνοπέµπτης, οι άνθρωποι σφάζουν τα γουρούνια τους και ετοιµάζουν νόστιµους µεζέδες: «πηχτή», «οµάτια», «τσιγαρίδες», λουκάνικα, κτλ.

Γαϊτανάκι Το παλιό έθιµο µε το γαϊτανάκι γίνεται στην κεντρική πλατεία πολλών πόλεων. Είναι ένας χορός όπου οι χορευτές, που ντύνονται µε παραδοσιακές στολές, χορεύουν σε κύκλο κρατώντας πολύχρωµες κορδέλες που στερεώνονται στην κορυφή ενός µακριού κονταριού το οποίο βρίσκεται στην µέση του κύκλου. Καθώς χορεύουν, οι κορδέλες τυλίγονται γύρω από το κοντάρι και µετά ξετυλίγονται. Πιστέψτε µας! Είναι πολύ δύσκολο να το κάνει κάποιος σωστά!

Βλάχικος Γάμος Είναι η αναπαράσταση του Γάµου της Βλάχας. Βλάχα είναι η γυναίκα που ζει στο χωριό και η κύρια ασχολία της είναι να είναι βοσκοπούλα. Στις µέρες µας, δύο άντρες υποκρίνονται το ευτυχές ζευγάρι. Η διαδικασία του γάµου ξεκινάει µε το ζευγάρι, συνοδευόµενο από «συγγενείς», να πηγαίνει στην κεντρική πλατεία της πόλης. Όλοι οι άνθρωποι συµµετέχουν και ντύνονται µε παραδοσιακές στολές. Μετά την άφιξη του ζευγαριού, συνοδευόµενο από παραδοσιακή µουσική που παίζεται από παραδοσιακά όργανα, η τελετή του γάµου γίνεται µε έναν «ιερέα» και έναν «κουµπάρο». Η γιορτή συνεχίζεται µε ζωντανή παραδοσιακή µουσική, τραγούδι, τοπικά εδέσµατα και κρασί.

Τα Μπουρµπούλια είναι ένα από τα παλαιότερα (περίπου από το 1872) και τα πιο δηµοφιλή γεγονότα του Καρναβαλιού της πόλης της Πάτρας, όπου γίνεται η µεγαλύτερη παρέλαση καρνάβαλων στην Ελλάδα . Όλοι οι κάτοικοι της περιοχής, µαζί µε ανθρώπους από άλλες περιοχές της Ελλάδας ή και από το εξωτερικό, συµµετέχουν στην διασκέδαση. Τα παλιά χρόνια, οι γυναίκες δεν µπορούσαν να βγουν την νύχτα και να διασκεδάσουν στους εορτασµούς της αποκριάς. Τα µπουρµπούλια έδιναν στις γυναίκες την ευκαιρία να συµµετέχουν στον χορό της αποκριάς. Έπρεπε να φορούν µαύρα ντόµινο (ένα είδος µαύρου φορέµατος µε κουκούλα) καθώς και µία µάσκα, ενώ οι άντρες ήταν ακάλυπτοι και ντυµένοι φυσιολογικά. Με αυτόν τον τρόπο, οι γυναίκες δεν αναγνωρίζονταν, και έτσι είχαν την ευκαιρία να φλερτάρουν. Βέβαια, σήµερα τα πράγµατα έχουν αλλάξει, αλλά ο χορός των Μπουρµπούλιων διατηρεί την µαγεία του.

Μπούλες και Γιαννίσαροι Κάθε πόλη της Ελλάδας έχει τα δικά της ιδιαίτερα έθιµα. Τις περισσότερες φορές είναι το ίδιο σενάριο και αλλάζει µόνο το όνοµα. Για παράδειγµα, µεταµφιεσµένοι άνθρωποι, έτσι ώστε να µην αναγνωρίζονται, γυρίζουν την πόλη πειράζοντας και προκαλώντας τους πάντες. Αυτή η παράδοση συµβαίνει στην Πάτρα µε τις «Μπούλες»: που είναι µεταµφιεσµένοι άνθρωποι που αντί για µάσκα µουτζουρώνουν τα πρόσωπά τους µε στάχτη. Ένα άλλο παράδειγµα µας έρχεται από την Νάουσα. Τις µέρες της αποκριάς, οι άνθρωποι των επαρχιακών πόλεων ξαναζούν το έθιµο που λέγεται «ΜΠΟΥΛΑΣ» και αυτό του «ΓΙΑΝΝΙΣΑΡΗ» - ΓΕΝΙΤΣΑΡΟΣ.  Υπάρχει µια παρέλαση µε παραδοσιακές και σατυρικές στολές. Η ιστορία της χορευτικής οµάδας πηγαίνει πίσω στο 1705. Αυτήν την χρονιά οι άνθρωποι της Νάουσας τιµούσαν την µνήµη των νεαρών συµπολιτών τους, οι οποίοι έπεσαν στον αγώνα κατά των Τούρκων. Εµφανίζονται στα καρναβάλια ντυµένοι µε τις φορεσιές των µαχητών της ελευθερίας, µε κέρινες µάσκες και θώρακες φτιαγµένους από χιλιάδες ασηµένια νοµίσµατα.  Τα κουστούµια, η µουσική και οι χοροί είναι όλα αυθεντικά και έχουν παραδοθεί από γενιά σε γενιά χωρίς µοντέρνες επιρροές. Οι χορευτικοί θίασοι, συνοδευόµενοι από την µπάντα της πόλης, χορεύουν στους δρόµους και σε πολλές ταβέρνες, όπου και τους κερνάνε τοπικό κρασί, µήλα και άλλα εδέσµατα. Αυτές οι εκδηλώσεις ξεκινούν το πρωί και συνεχίζονται µέχρι αργά το βράδυ.

Αλμυροκουλούρα Είστε ελεύθερες? Τι ωραία ευκαιρία να µάθετε ποιον θα παντρευτείτε.  Την νύχτα πριν την «Κυριακή της Τυρινής», ανακατέψτε αλεύρι, αλάτι (πολύ αλάτι) και νερό και ψήστε το. Αυτό είναι η «αλµυροκουλούρα» που σηµαίνει πολύ αλµυρό ψωµί. Μετά φάτε το. Ναι, είναι πολύ αλµυρό αλλά στο όνειρό σας ο µελλοντικός σας σύζυγος θα σας φέρει νερό… Αν δεν δείτε καθόλου όνειρα, µην ανησυχείτε! Η ελληνική παράδοση θα σας δώσει πολλές ευκαιρίες να µάθετε ποιος θα είναι ο τυχερός (βλέπε ηµέρα των Αγ. Θεοδώρων) …

Κυριακή της Τυρινής Άνθρωποι µε αστείες φορεσιές βγαίνουν στους δρόµους, συνοδευόµενοι από την µουσική της µπάντας του δήµου. Είναι η µέρα της Παρέλασης των Καρνάβαλων! Η παρέλαση δηµιουργείται από οµάδες µεταµφιεσµένων ανθρώπων, χορευτών και αρµάτων. Το θέµα κάθε άρµατος της παρέλασης είναι διαφορετικό και τα περισσότερα διακωµωδούν µε οµοιοκατάληκτες στροφές τις καταστάσεις και τα γεγονότα, παριστάνοντας τους πολιτικούς και την ζωή της ελληνικής κοινωνίας εν γένει καθώς και άλλα διεθνή γεγονότα. Αυτές οι σατυρικές στροφές και τα κουστούµια των συµµετεχόντων διασκεδάζουν πολύ τους θεατές.

Αργότερα το απόγευµα θα βρείτε τη τελευταία εκδήλωση που συµβαίνει.  Οι άνθρωποι θα µαζευτούν στην κεντρική πλατεία για φαγητό. ποτό και χορό. Αυτό είναι και το τέλος της παρέλασης. Το τελευταίο γεγονός θα είναι το κάψιµο το Βασιλιά Καρνάβαλου σε µια µεγάλη φωτιά όπου όλοι θα χορεύουν γύρω της. Κάποιες φορές υπάρχουν απλές φωτιές που ονοµάζονται «φάνι», και οι άνθρωποι τραγουδούν σατυρικά τραγούδια και χορεύουν παραδοσιακούς χορούς. Τα τραγούδια συνήθως έχουν πολλά σεξουαλικά υπονοούµενα και µεταξύ των χορών υπάρχουν µερικοί µε θεατρικό χαρακτήρα, όπου µερικοί άντρες χορευτές υποδύονται τις γυναίκες. Η Παρέλαση των Καρνάβαλων γίνεται σε πολλές πόλεις, κωµοπόλεις και χωριά της Ελλάδας, και είναι πολύ θεαµατική. Κάποιες από τις µεγαλύτερες παρελάσεις γίνονται στην Αθήνα (καρναβάλι του Ρέντη), στην Ξάνθη, στην Πάτρα. 

Καθαρά Δευτέρα Τελικά, το «Τριώδιο» τελειώνει. Είναι η πρώτη µέρα της Σαρακοστής, είναι Καθαρά ∆ευτέρα. Οι άνθρωποι µαζεύονται για τους τελευταίους εορτασµούς. Ζωντανή παραδοσιακή µουσική, τραγούδι, χορός, θαλασσινά, ούζο, κρασί, και όλοι είναι καλεσµένοι στην γιορτή. Το παραδοσιακό ψωµί «λαγάνα» είναι διαθέσιµο αυτήν την µέρα στους φούρνους. ∆εν επιτρέπεται να φαγωθεί κρέας ή ελαιόλαδο, αλλά αυτό δεν εµποδίζει κανέναν από το να διασκεδάσει. Οι άνθρωποι συνήθως πάνε στην εξοχή αυτήν την µέρα. Και το πιο φαντασµαγορικό έθιµο είναι το πέταγµα των χαρταετών. Ο ουρανός γεµίζει από πολύχρωµους χαρταετούς, που πετάνε σαν πουλιά και καλωσορίζουν την άνοιξη…

Έθιμα Διατροφής
 «Η Κυριακή της Απόκρεω» είναι η τελευταία µέρα που µπορούµε να φάµε κόκκινο κρέας. Η εβδοµάδα µεταξύ της «Κυριακής της Απόκρεω» και της «Κυριακής της Τυρινής «είναι οι µέρες που τρώµε ψάρι, τυρί, γάλα και αυγά. Ακόµη και κάποια παραδοσιακά σατυρικά τραγούδια µεταφέρουν το θέµα του αποχαιρετισµού του «Τυριού» (Τύρος) και του καλωσορίσµατος του «Κρεµµυδιού» και του «Πράσου». (Όλα αυτά, φυσικά, σε αναφορά µε την επερχόµενη νηστεία όπου τα «ταπεινά» λαχανικά θα γίνουν το κύριο πιάτο).

Στην κεντρική Πελοπόννησο, στην περιοχή της Αρκαδίας, υπάρχει η παράδοση να τρώγεται το «τυροζούµι», ένα υδαρές βραστό µε άγρια χόρτα σερβιρισµένο µε κοµµάτια τυριού µυζήθρα. Αυτό σερβίρεται ως πρώτο πιάτο και όλοι όσοι κάθονται στο τραπέζι το τρώνε αφού πρώτα σηκώσουν το τραπέζι µε τα χέρια τρεις φορές. Μετά από αυτό, το κυρίως πιάτο είναι µακαρόνια πασπαλισµένα µε πολύ τυρί. Κατά την διάρκεια του απογεύµατος, τα ανύπαντρα νεαρά άτοµα θα «κλέψουν» ένα κοµµάτι µακαρόνι και θα το βάλουν κάτω από το µαξιλάρι τους. Έτσι αυτήν τη νύχτα θα δουν στο όνειρο τους ποιον θα παντρευτούν.

Οι κοινότητες των Βλάχων των ορεινών περιοχών της κεντρικής Ελλάδας φτιάχνουν παραδοσιακές «γαλατόπιτες», τυρόπιτες ή πίτες µε «τραχανά» (ένα σπιτικό ζυµαρικό από αλεύρι ή σιµιγδάλι), όλα φυσικά φτιαγµένα µε σπιτικό φύλλο. Στο νησί της Καρπάθου κατά την παράδοση όλοι καλούνται στο σπίτι του δηµάρχου, όπου υπάρχει ένας µεγάλος µπουφές µε ψάρι και γαλακτοκοµικά προϊόντα. Ειδικά γλυκά φτιαγµένα µε µυζήθρα σερβίρονται επίσης, καθώς και πουτίγκα ρυζιού και ένα ειδικό ποτό που ονοµάζεται «σιτάκα» καρυκευµένο µε βούτυρο και µέλι.

Μια ενδιαφέρουσα παράδοση µας έρχεται από τα νησιά της Μήλου και της Κέας, όπου τα υπολείµµατα του φαγητού από την γιορτή της Τυροφάγου µένουν στο τραπέζι µέχρι το επόµενο πρωί, για την περίπτωση που «το φάντασµα του σπιτιού» πεινάσει την νύχτα.

Ένα άλλο έθιµο της Τυροφάγου που αξίζει να αναφερθεί είναι να τελειώνει το βραδινό γεύµα µε αυγά. Τα αυγά µπορεί να είναι βρασµένα ή ψηµένα στο τζάκι. Σε κάποιες περιοχές της Ελλάδας, τα µέλη της οικογένειας βάζουν τα αυγά τους κοντά στην θράκα του τζακιού για να ψηθούν και περιµένουν να δουν ποιανού το αυγό θα «ιδρώσει» πρώτο. Αυτό είναι ένα σηµάδι ότι αυτός ή αυτή θα έχουν µια καλή χρονιά. Αλλά ο συµβολισµός πίσω από αυτήν την παράδοση είναι ότι ένας «σφραγίζει» το στόµα του µε ένα αυγό όπως θα ανοίξει το στόµα του µε ένα αυγό το Πάσχα. Αυτό αναφέρεται στο έθιµο του τσουγκρίσµατος των κόκκινων βαµµένων αυγών µεταξύ µας, µετά την λειτουργία της Ανάστασης και επαναλαµβάνοντας την φράση «Χριστός Ανέστη» µέχρι όλων τα αυγά να σπάσουν. Το αυγό µετά καταναλώνεται και συνήθως είναι το πρώτο πράγµα που τρώµε µετά τα µεσάνυχτα της Πασχαλινής λειτουργίας.  Υπάρχει και ένα άλλο παλιό έθιµο στην Καστοριά που ονοµάζεται «χασκαρις»: ένα αυγό δένεται στο άκρο µιας «κλωστής» και περνάει γρήγορα από στόµα σε στόµα. Το άτοµο που καταφέρνει να το πιάσει είναι ο νικητής.

Η Καθαρά ∆ευτέρα έχει τα δικά της έθιµα. Οι Έλληνες συνήθως τρώνε συγκεκριµένα είδη θαλασσινών (χταπόδι, καλαµάρια, γαρίδες και µύδια), µια ποικιλία τουρσί λαχανικών (ειδικά µικρές πράσινες πιπεριές, καρότα και κουνουπίδι), ελιές και ορεκτικά φτιαγµένα για την µοναδική λαγάνα. Τα ορεκτικά είναι νηστίσιµα, όπως ταραµοσαλάτα (φτιαγµένη από αυγά ψαριού).

Έτσι… οι Απόκριες τελειώνουν…… και αρχίζει η Σαρακοστή και έχουµε 40 ηµέρες για το Πάσχα… Μην ξεχνάτε! ∆εν πρέπει µα πλύνετε το κεφάλι σας την εβδοµάδα µεταξύ της «Κυριακής της Απόκρεω» και της «Κυριακής της Τυρινής»! Είναι η εβδοµάδα του τυριού και τα µαλλιά σας θα γίνουν άσπρα σαν το τυρί!!!!!!!!!!!